Trong làn sóng toàn cầu hóa ngày càng sâu rộng, việc tận dụng hiệu quả các hiệp định thương mại tự do (FTA) để mở rộng thị trường xuất khẩu không chỉ là lựa chọn mà đã trở thành yêu cầu tất yếu đối với doanh nghiệp Việt Nam nếu muốn nâng cao năng lực cạnh tranh và phát triển bền vững.
Hoạt động thương mại giữa Việt Nam với Nga và Belarus vẫn còn dư địa lớn để phát triển
Với cam kết hội nhập mạnh mẽ, Việt Nam hiện là một trong những nền kinh tế có độ mở thương mại cao nhất khu vực, khi đã ký kết và thực thi 20 FTA, trong đó 18 hiệp định đang có hiệu lực. Những cam kết này không chỉ khẳng định vị thế của Việt Nam trên bản đồ thương mại toàn cầu, mà còn mở ra cánh cửa đầy triển vọng cho cộng đồng doanh nghiệp tiếp cận các thị trường tiềm năng mới.
Nga và Belarus: Những thị trường còn nhiều dư địa khai thác
Trong số các thị trường đang nổi lên, Nga và Belarus được đánh giá là hai điểm đến đầy hứa hẹn cho hàng hóa Việt Nam, đặc biệt trong bối cảnh Hiệp định thương mại tự do giữa Việt Nam và Liên minh Kinh tế Á – Âu (EAEU) đang phát huy tác dụng rõ nét. Tuy nhiên, để thâm nhập hiệu quả, doanh nghiệp cần hiểu và tuân thủ nghiêm ngặt các quy định, đặc biệt là về xuất xứ hàng hóa – yếu tố then chốt để được hưởng ưu đãi thuế quan theo hiệp định.
Phát biểu tại hội thảo trực tuyến “Xúc tiến thương mại sang thị trường châu Âu: Thúc đẩy xuất khẩu sang Liên bang Nga và Cộng hòa Belarus”, ông Hoàng Minh Chiến – Phó Cục trưởng Cục Xúc tiến thương mại (Bộ Công Thương) – cho biết, năm 2024, kim ngạch thương mại hai chiều Việt – Nga đạt khoảng 4,59 tỷ USD, tăng hơn 26% so với năm trước. Chỉ trong 4 tháng đầu năm 2025, con số này đã đạt 1,57 tỷ USD, tương đương 34% của cả năm 2024. Trong đó, các mặt hàng xuất khẩu chủ lực sang Nga gồm thủy sản, cà phê, chè, hạt điều, dệt may, giày dép, điện thoại và linh kiện.
Ở chiều ngược lại, Việt Nam nhập khẩu từ Nga nhiều sản phẩm công nghiệp quan trọng như dầu mỏ, than đá, phân bón, kim loại màu và máy móc thiết bị. Dù vậy, hoạt động thương mại giữa hai bên vẫn còn rất nhiều tiềm năng chưa được khai thác, đặc biệt trong các lĩnh vực như nông sản, thực phẩm chế biến, dược phẩm và thiết bị y tế – những ngành có nhu cầu lớn tại Nga.
Với Belarus, dù tổng kim ngạch thương mại hai chiều mới đạt gần 60 triệu USD trong năm 2024, nhưng tiềm năng tăng trưởng là rất lớn, đặc biệt sau khi hai nước thiết lập quan hệ đối tác chiến lược từ tháng 5/2025. Hiệp định miễn thị thực cho công dân mang hộ chiếu phổ thông có hiệu lực từ đầu năm nay cũng tạo thuận lợi rõ rệt cho hoạt động xúc tiến thương mại, đầu tư và giao lưu doanh nghiệp. Ngoài các mặt hàng truyền thống như gạo, thủy sản, cà phê, doanh nghiệp Việt có thể đẩy mạnh xuất khẩu sang Belarus các sản phẩm có giá trị gia tăng cao như thực phẩm chức năng, thiết bị điện tử, giày dép và dệt may.
Quy tắc xuất xứ – Chìa khóa mở cánh cửa ưu đãi thuế quan
Trong thương mại quốc tế, xuất xứ hàng hóa không chỉ mang tính pháp lý mà còn là điều kiện bắt buộc để được hưởng ưu đãi thuế quan theo các FTA. Đối với FTA Việt Nam – EAEU, các quy tắc xuất xứ được quy định chặt chẽ, bao gồm ba hình thức chính: xuất xứ thuần túy, xuất xứ toàn bộ và không thuần túy.
Bà Trần Thanh Bình – Trưởng phòng Xuất xứ hàng hóa, Cục Xuất nhập khẩu – giải thích: hàng hóa có xuất xứ thuần túy là sản phẩm được sản xuất hoàn toàn tại một quốc gia thành viên. Với sản phẩm sản xuất toàn bộ, điều kiện tối thiểu là công đoạn sản xuất cuối cùng phải diễn ra tại một nước trong khối EAEU.
Riêng đối với hàng hóa không thuần túy, doanh nghiệp phải chứng minh hoặc chuyển đổi mã số hàng hóa (HS code) ở cấp chương, hoặc đáp ứng tỷ lệ giá trị gia tăng nội địa tối thiểu 40%. Doanh nghiệp cũng cần lưu ý tới nguyên tắc cộng gộp, cho phép cộng dồn giá trị xuất xứ từ các nước thành viên trong khối EAEU để đạt yêu cầu.
Một yếu tố quan trọng khác là hiệu lực của giấy chứng nhận xuất xứ (C/O), chỉ kéo dài tối đa 12 tháng kể từ ngày giao hàng. Việc C/O hết hạn trong quá trình thông quan có thể khiến hàng hóa không được hưởng ưu đãi thuế quan. Trong trường hợp cần cấp lại, doanh nghiệp phải cung cấp lý do chính đáng, phù hợp với quy định hiệp định.
Chủ động chiến lược – Bảo vệ uy tín quốc gia
Để tối ưu hóa cơ hội từ các FTA, các chuyên gia khuyến cáo doanh nghiệp cần chủ động trang bị kiến thức vững chắc về các điều khoản hiệp định, quy trình xin C/O và pháp luật liên quan. Bên cạnh đó, cần nghiêm túc tuân thủ quy định về xuất xứ để xây dựng hình ảnh doanh nghiệp uy tín, đồng thời bảo vệ môi trường thương mại lành mạnh và bền vững cho cộng đồng doanh nghiệp nói chung.
Việc gian lận xuất xứ không chỉ gây thiệt hại trực tiếp đến chính doanh nghiệp vi phạm, mà còn có thể kéo theo hệ lụy cho toàn ngành, làm suy giảm niềm tin và khả năng tiếp cận thị trường quốc tế.
Về lâu dài, các doanh nghiệp cần xây dựng chiến lược sản xuất – đầu tư bài bản, trong đó có thể xem xét đặt cơ sở tại Nga hoặc các nước EAEU để tận dụng ưu đãi và tối ưu chi phí vận chuyển.
Ngoài ra, doanh nghiệp nên chủ động tiếp cận các chương trình hỗ trợ từ Bộ Công Thương và các đơn vị liên quan như Cục Xúc tiến thương mại, Cục Xuất nhập khẩu – nơi thường xuyên tổ chức hội thảo, đào tạo chuyên môn và cung cấp tài liệu hướng dẫn nhằm hỗ trợ doanh nghiệp triển khai hiệu quả các FTA.
Cuối cùng, việc chuẩn bị kỹ lưỡng bộ hồ sơ xuất khẩu – gồm hóa đơn thương mại, vận đơn, chứng từ vận tải và C/O – là yếu tố quyết định cho quá trình thông quan suôn sẻ. Trường hợp sử dụng các phương thức vận tải phức hợp, doanh nghiệp có thể đề xuất xin nợ vận đơn theo đúng quy định.